Το άγχος δεν είναι πραγματικότητα. Eίναι ένα μήνυμα για την πιθανή πραγματικότητα.
Βασικά σημεία
- Όταν δεν χρησιμοποιούμε το άγχος ως σήμα για να βελτιωθούμε, αυτόματα χειροτερεύει.
- Σε μικρές δόσεις, το άγχος είναι ένα ζωτικό συναίσθημα.
- Χωρίς άγχος, θα ήμασταν κακώς προετοιμασμένοι για τα σημαντικά καθήκοντα της ζωής.
- Το άγχος είναι ένα κίτρινο φως, όχι ένα κόκκινο φως.
Ο 20ος αιώνας είχε χαρακτηριστεί ως “ο Αιώνας του Άγχους”. Η εποχή που ζόυμε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως “ η δεύτερη Εποχή του Άγχους”. Έρευνες και κλινικά δεδομένα υποδεικνύουν τα υψηλότερα επίπεδα άγχους απο τη μεταπολεμική περίοδο. Σε γενικές γραμμές σύμφωνα με τις έρευνες και τα κλινικά δεδομένα, οι νέοι ταλαιπωρούνται ιδιαίτερα σε αυτή τη δεύτερη έλευση της Εποχής του Άγχους επειδή έρχονται αντιμέτωποι με ένα αβέβαιο μέλλον και με απειλές που διυσδείουν στο διαδίκτυο και στο σχολικο περιβάλλον. Οι άνδρες δεν είναι σε καμία περίπτωση άτρωτοι απένατι στο άγχος, αλλά οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από ένα ευρύτερο φάσμα ανησυχιών για την ευημερία των άλλων.
Τώρα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται να κατανοήσουμε τη λειτουργία του άγχους και πώς να μειώσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις του, ενισχύοντας παράλληλα τις θετικές του πτυχές.
Ναι, το άγχος έχει και θετικά αποτελέσματα.
Το Πρώτο Σήμα
Το άγχος είναι το πρώτο σήμα του συστήματος συναγερμού των θηλαστικών. Σε όλα τα ζώα σηματοδοτεί μια πιθανότητα βλάβης, στέρησης ή σεξουαλικής αποτυχίας. Στα κοινωνικά ζώα, σηματοδοτεί επίσης πιθανή εγκατάλειψη ή απομόνωση. Στους ανθρώπους, σηματοδοτεί επίσης απώλεια θέσης ή εκτίμησης.
Τύποι άγχους
Ιδιοσυγκρασιακό: Γεννιόμαστε με έναν συναισθηματικό τόνο που περιλαμβάνει μια ορισμένη τάση προς το άγχος.
Κατάστασης/Συνθήκης: Εξετάσεις, οδήγηση, δημόσια ομιλία, επιδόσεις, πρώτα ραντεβού.
Σύμπτωμα: Το άγχος ως ένδειξη Συναισθηματικής διαταραχής, στρες, εξάντλησης φυσικών πόρων (κουρασμένος, πεινασμένος, άρρωστος).
Δημιουργικό/Ευεργετικό Άγχος
Σε μικρές δόσεις, το άγχος είναι ένα ζωτικό συναίσθημα. Χωρίς αυτό, δεν είμαστε καλά προετοιμασμένοι για τα σημαντικά καθήκοντα της ζωής. Θα μας σκότωναν διασχίζοντας το δρόμο. Η πραγματική ή αναμενόμενη αλλαγή στο περιβάλλον, η μνήμη ή η φαντασία διεγείρει το άγχος. Το άγχος μας λέει να προσέχουμε—κάτι κακό μπορεί να συμβεί. Αποκλείει τις περισσότερες πληροφορίες για να μας κρατά συγκεντρωμένους στην επικείμενη αλλαγή.
Το άγχος για την κατά λάθος ανάφλεξη μιας πυρκαγιάς μας κάνει να σταματήσουμε, το άγχος μας οδηγεί να μεριμνίσουμε για μεσημεριανό γεύμα και λόγω του άγχους επικεντρωνόμαστε στην πρόληψη/έλεγχο του αερίου, το κλείσιμο του σίδερου, τη συντήρηση του φούρνου.
Μεταξύ των ευεργετικών σημάτων του άγχους είναι εκείνα που μας λένε να βελτιωθούμε: Αποδοχή του εαυτού μας – όταν κάνουμε υπερβολική αυτοκριτική.
Φροντίδα του εαυτού μας – όταν χρειάζεται να κοιμόμαστε, να τρώμε καλά, να ασκούμαστε, να ασκούμε αυτοσυμπόνια.
Σχέσεις – όταν χρειάζονται προσοχή και επιδιόρθωση.
Παθολογικό/Προβληματικό Άγχος
Χάνουμε τα οφέλη του άγχους όταν το ερμηνεύουμε ως σήμα στάσης και όχι ως σήμα προσοχής. Όταν ερμηνεύουμε το άγχος ως κόκκινο φως, αντί για κίτρινο φως, υπονομεύουμε το κίνητρό του να βελτιώσει την υγεία, την ευημερία, την ασφάλεια και τις σχέσεις μας. Στο παθολογικό άγχος, όλα τα σήματα σημαίνουν ότι κάτι κακό θα συμβεί και δεν θα μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε ή το κόστος της αντιμετώπισης θα είναι πολύ μεγάλο.
Χαρακτηριστικά του προβληματικού άγχους
Υπερανάλυση — λήψη πολλών επιφανειακών πληροφοριών, δυσκολότερη εστίαση, αυξάνοντας τα ποσοστά σφαλμάτων στην απόδοση.
Καλπάζουσα Σκέψη —οι σκέψεις που συμβαίνουν γρήγορα παρακάμπτουν τον έλεγχο της πραγματικότητας, που συνιστά λειτουργία του εγκεφάλου
Επαναλαμβανόμενη Σκέψη – σκέφτομαι τα ίδια πράγματα ξανά και ξανα
Συνεχή αυτοεπίγνωση — μπορεί να με κρίνουν
Επαγρύπνηση— αναζήτηση των αρνητικών, των δυσκολιών και απειλών, κρίνουμε τους άλλους.
Οι ανήσυχοι άνθρωποι τείνουν να ελέγχουν, αλλά όχι με κακόβουλη πρόθεση ή επιθυμία να κυριαρχήσουν. Προσπαθούν σκληρά να αποφύγουν να αισθάνονται «εκτός ελέγχου» διατηρώντας το περιβάλλον απαλλαγμένο από ερεθίσματα που διεγείρουν το άγχος. Οι προσπάθειες ρύθμισης των συναισθημάτων ελέγχοντας το περιβάλλον αυξάνουν την εγρήγορση και επιδεινώνουν το άγχος.
Άγχος εναντίον φόβου
Πριν συζητήσουμε τη ρύθμιση του άγχους, πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι για το πώς διαφέρει από τον φόβο. Θέλουμε να ρυθμίσουμε το άγχος, αλλά όχι το φόβο. Ο φόβος εξελίχθηκε σε όλα τα ζώα για να τα κρατήσει ασφαλή. Ενεργοποιείται από τις αντιλήψεις για:
- Επικείμενη (σωματική/οργανική) βλάβη ή ευπάθεια σε (σωματική/οργανική)βλάβη.
- Κίνδυνος στο περιβάλλον.
Οτιδήποτε προκαλεί φόβο θα προκαλέσει επίσης άγχος. Αλλά τα περισσότερα πράγματα που διεγείρουν το άγχος δεν αποτελούν απειλή επικείμενης βλάβης ή ευπάθειας.
Σήματα άγχους:
- Πιθανή ενόχληση, αποτυχία, απώλεια
- Αίσθηση εσωτερικής απειλής (έλλειψη ικανοτήτων, ταλέντων, δεξιοτήτων, δεν είμαι αξιαγάπητος…)
Ο φόβος είναι ακούσιος, σπλαχνικός (αισθητός στο σώμα) και αρκετά ακριβής στην ανίχνευση κινδύνου. Το άγχος είναι αυτορυθμιζόμενο (βασισμένο στις αντιλήψεις του εαυτού μας), ως επί το πλείστον διανοητικό (στο νου μας), αποδίδοντας ως επί το πλείστον ανακριβείς εκτιμήσεις της πραγματικότητας, βασισμένες στην πιθανότητα, όχι στην βεβαιότητα.
Ρύθμιση παθολογικού/προβληματικού άγχους
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα συστήματα συναγερμού. Όλα τα καλά συστήματα συναγερμού δίνουν και ψευδή θετικά αποτελέσματα. Κανείς δε θα ήθελε ένα συναγερμό καπνού που ενεργοποιείται μόνο όταν το σπίτι φλέγεται. Επομένως, αποδέχετε ότι ο συναγερμός ενεργοποιείται περιστασιακά όταν οι άνθρωποι μαγειρεύουν ή καπνίζουν. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν τα βιολογικά συστήματα “συναγερμού”. Το κεντρικό νευρικό σύστημα θα προτιμούσε να κάνει εκατό φορές λάθος πιστεύοντας π.χ. ότι ο σύζυγός σας είναι τίγρης με δόντια παρά να κάνει λάθος πιστεύοντας ότι μια τίγρης είναι ο σύζυγός σας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το άγχος δεν είναι πραγματικότητα, είναι ένα μήνυμα για την πιθανή πραγματικότητα. Ελέγξτε τον συναγερμό, αλλά μην τον μπερδεύετε με βεβαιότητα. Ο συναγερμός καπνού δεν είναι η φωτιά. Τις περισσότερες φορές, σηματοδοτεί προσοχή, όχι κίνδυνο. Οι καλπάζουσες και οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις πρέπει να έχουν απαντήσεις για να σχηματίσουν εναλλακτικές συναπτικές συνδέσεις. Ποτέ μην κάνετε μια ανήσυχη σκέψη χωρίς να της δώσετε μια απάντηση, με βάση το πόσο πιθανό ή βέβαιο είναι να συμβεί.
Για παράδειγμα:
Μπορεί να χάσω τη σχέση μου.
Σκεφτείτε πόσο πιθανό ή βέβαιο είναι αυτό.
Απάντηση: Θα κάνω ό,τι μπορώ για να τη σώσω. Αν τη χάσω, θα κάνω το καλύτερο που μπορώ στη ζωή μου. Συγκεκριμένα, θα…
Κανείς δεν θα με αγαπήσει.
Σκεφτείτε πόσο πιθανό ή βέβαιο είναι αυτό.
Απάντηση: Θα είμαι πιο συμπονετικός/ή, κάτι που θα με κάνει πιο αξιαγάπητο/η.
Θα αποτύχω.
Σκεφτείτε πόσο πιθανό ή βέβαιο είναι αυτό.
Απάντηση: Θα προσπαθήσω να αποφύγω ένα λάθος και να διορθώσω οποιοδήποτε μπορεί να κάνω.
Άγχος Κατάστασης/Συνθήκης
Χρησιμοποιήστε τη φόρμουλα του άγχους:
Άγχος = Σπουδαιότητα x Άγνωστο x Αντίληψη της ικανότητας μας για αντιμετώπιση
Το κλασικό παράδειγμα της φόρμουλας του άγχους είναι η είσοδος σε ένα κλουβί γεμάτο λιοντάρια, τα οποία, για τους περισσότερους από εμάς, το επίπεδο άγχους θα “χτύπαγε κόκκινο”. Σύμφωνα με την παραπάνο φόρμουλα
(Σπουδαιότητα) Έχει σημασία ζωής και θανάτου, (Άγνωστο) δεν ξέρουμε τίποτα για τη συμπεριφορά του λιονταριού και (Αντίληψη της ικανότητας) δεν ξέρουμε τι να κάνουμε για να μείνουμε ζωντανοί.
Ωστόσο, η ίδια κατάσταση είναι συναρπαστική για τους δαμαστές λιονταριών. Σύμφωνα με τη φόρμουλα:
(Σπουδαιότητα) Είναι σημαντικό, επομένως πρέπει να είναι προσεκτικοί, (Δεν είναι Άγνωστο) γνωρίζουν αρκετά για τα λιοντάρια για να προβλέψουν συμπεριφορές και (Αντίληψη της ικανότητας) έχουν την ικανότητα να χειραγωγούν τα μεγάλα αιλουροειδή με ασφάλεια.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αποκομίσετε τα οφέλη του άγχους, αποφεύγοντας τις παγίδες, είναι να δημιουργήσετε μια εξαρτημένη απάντηση ώστε να εμφανίζεται αυτόματα με το άγχος-διέγερση. Μία εξαρτημένη απάντηση που να εστιάζει αυτόματα την προσοχή στην εξέλιξή μας. Μια τέτοια ικανότητα θέλει αρκετή εξάσκηση.
Επειδή το παθολογικό/προβληματικό άγχος δεν έχει να κάνει με τον επικείμενο σωματικό/ οργανικό κίνδυνο, πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε:
«Πόσο σημαντικό είναι αυτό που διακυβεύεται ; Πόσο σχετικό με τις πυρινικές μου αξίες;»
Πολλά από αυτά που ανησυχούμε είναι προσβολές του ναρκισσισμού μας και πράγματα που δεν έχουν καμία απολύτως ουσιαστική επίδραση στην ποιότητα της ζωής μας.
Σύμφωνα με την παραπάνω φόρμουλα:
Μειώνουμε το άγνωστο μαθαίνοντας περισσότερα για όσα μας ανησυχούν. Αυξάνουμε την αντίληψη μας για την ικανότητα αντιμετώπισης κάνοντας σχέδια έκτακτης ανάγκης.
Πηγή