Το Υπερεγώ αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της ψυχικής δομής της ανθρώπινης προσωπικότητας, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Σίγμουντ Φρόυντ. Στο παρόν άρθρο, θα εξερευνήσουμε τη φύση και τον ρόλο του Υπερεγώ στην ανθρώπινη ψυχολογία, καθώς και την επίδρασή του στη συμπεριφορά, την αυτοεκτίμηση και την προσωπική ανάπτυξη.
Το Υπερεγώ
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, το Υπερεγώ είναι ένα από τα τρία κυριότερα μέρη της ανθρώπινης προσωπικότητας, μαζί με το Εγώ και το Αυτό. Αντιπροσωπεύει την εσωτερικοποιημένη και ιδανική εικόνα των κοινωνικών και πολιτισμικών προσδοκιών.
Το Υπερεγώ είναι η ηθική συνιστώσα της προσωπικότητας και παρέχει τα ηθικά πρότυπα με τα οποία λειτουργεί το Εγώ. Το Υπερεγώ αποτελείται από δύο συστήματα: τη συνείδηση και τον ιδανικό εαυτό. Η συνείδηση είναι η «εσωτερική μας φωνή» που μας λέει πότε έχουμε κάνει κάτι λάθος. Οι επικρίσεις, οι απαγορεύσεις και οι αναστολές του Υπερεγώ σχηματίζουν τη συνείδηση ενός ατόμου και οι θετικές του φιλοδοξίες και τα ιδανικά αντιπροσωπεύουν την εξιδανικευμένη αυτοεικόνα του ατόμου ή αλλιώς το «ιδανικό του εγώ» (Ego Ideal).
Το Υπερεγώ αναπτύσσεται κατά τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής ως απάντηση στην τιμωρία και την έγκριση των γονέων. Αυτή η εξέλιξη προκύπτει ως αποτέλεσμα της εσωτερίκευσης από το παιδί των ηθικών προτύπων των γονιών του, μια διαδικασία που υποβοηθάται σε μεγάλο βαθμό από την τάση να ταυτίζεται μαζί τους. Το αναπτυσσόμενο Υπερεγώ «απορροφά» τις παραδόσεις της οικογένειας και της κοινωνίας και χρησιμεύει στον έλεγχο των επιθετικών ή άλλων κοινωνικά απαράδεκτων παρορμήσεων. Η παραβίαση των προτύπων του Υπερεγώ οδηγεί σε αισθήματα ενοχής ή άγχους και στην ανάγκη να εξιλεωθεί κάποιος για τις πράξεις του. Το Υπερεγώ συνεχίζει να εξελίσσεται στη νεαρή ενήλικη ζωή καθώς ένα άτομο συναντά άλλα πρότυπα που θαυμάζει και αντιμετωπίζει τους κανόνες και τους κανονισμούς της ευρύτερης κοινωνίας [1].
Παραδείγματα:
Ένας άντρας αισθάνεται την επιθυμία να κλέψει προμήθειες από τον χώρο εργασίας του. Ωστόσο, το Υπερεγώ του αντισταθμίζει την παρόρμηση του εστιάζοντας στο γεγονός ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι λανθασμένες.
Ένα άλλο παράδειγμα του Υπερεγώ είναι ένας μαθητής, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, που ήξερε ότι θα μπορούσε να αντιγράψει από τις σημειώσεις του και να αριστεύσει. Κανείς δεν παρακολουθούσε, αλλά ο μαθητής ένιωθε ένοχος, έτσι αποφάσισε να μην αντιγράψει.
Ρόλος του Υπερεγώ
Ο ρόλος του Υπερεγώ είναι να επιβλέπει και να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του ατόμου με βάση τις κοινωνικές αξίες, τις ηθικές αρχές και τους κανόνες που έχουν εσωτερικοποιηθεί. Συχνά, το Υπερεγώ μπορεί να εμφανίζει αυστηρότητα και αυτοκριτική, προκαλώντας αίσθημα ενοχής και ανασφάλειας στο άτομο. Παράλληλα, όμως, μπορεί να διαδραματίζει θετικό ρόλο στην αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση και την ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Επίδραση στην Προσωπική Ανάπτυξη
Η επίδραση του Υπερεγώ στην προσωπική ανάπτυξη είναι σημαντική. Η ισορροπημένη και υγιής σχέση μεταξύ Εγώ, Υπερεγώ και Αυτό συμβάλλει στην αυτοεπίγνωση, στον αυτοέλεγχο και την αυτοαποδοχή. Οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει ένα υγιές Υπερεγώ είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής με αυτοπεποίθηση και να λαμβάνουν αποφάσεις βασισμένες στις προσωπικές τους αξίες και πεποιθήσεις.
Πότε το Υπερεγώ είναι πρόβλημα;
Το Υπερεγώ, ενεργώντας ως κάποια μορφή συνείδησης, μας κρατά υπό έλεγχο με αυτό που αντιλαμβάνεται ως «καλό» ή «κακό», αλλά ως συνείδηση σχετίζεται βαθιά με την αίσθηση της ενοχής και, όταν η εσωτερική φωνή γίνεται τιμωρητική και μη ρεαλιστική για τις προσδοκίες της , μπορεί να γίνει πρόβλημα.
Τι συμβαίνει όταν το Υπερεγώ δεν είναι ανεπτυγμένο;
Εάν το Υπερεγώ ενός ατόμου είναι αδύναμο ή ανεπαρκώς ανεπτυγμένο, τότε ένα άτομο θα έχει ελάχιστο έλεγχο στην αντικοινωνική συμπεριφορά και είναι πιο πιθανό να ενεργήσει με τρόπους που ικανοποιούν το Αυτό, το οποίο βασίζεται στην αρχή της ευχαρίστησης και θέλει την άμεση ικανοποίηση. Όταν ένα Εγώ δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως, θα υπάρξει ανισορροπία μεταξύ των συνιστωσών της ψυχικής δομής και συγκεκριμένα μεταξύ Υπερεγώ και Αυτό, με αποτέλεσμα προκλήσεις στην αντιμετώπιση της πραγματικότητας ή αποφυγή σύγκρουσης. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η προσωπικότητα ενός ατόμου με αδύναμο ή μη αναπτυγμένο Εγώ και συνεπακόλουθα ανισορροπία μεταξύ των δομικών στοιχείων της προσωπικότητας θα έχει χαρακτηριστικά όπως εγωισμό, τάση για συμμόρφωση και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Κατά συνέπεια, ένα αδύναμο Υπερεγώ σημαίνει ότι κάποιος αισθάνεται ελάχιστη πίεση για να τηρήσει τους ηθικούς κανόνες που έχει θεσπίσει η κοινωνία. Ένα αδύναμο Υπερεγώ, λοιπόν, θα σήμαινε επίσης ένα υψηλότερο επίπεδο εμπλοκής σε επικίνδυνη ή παρορμητική συμπεριφορά. Ένα άτομο με αδύναμο Υπερεγώ θα είναι μια παραβατική, εγκληματική ή αντικοινωνική προσωπικότητα. Αντίθετα, ένα υπερβολικά αυστηρό ή σκληρό Υπερεγώ μπορεί να προκαλέσει αναστολή, ακαμψία ή αφόρητη ενοχή, εφόσον η συνείδηση, ένα μέρος του Υπερεγώ, αντανακλά όλες τις πράξεις για τις οποίες ένα άτομο έχει τιμωρηθεί. Για τους παραπάνω λόγους άτομα με αυστηρό Υπερεγώ μπορεί να αισθάνονται απομονωμένοι, να βιώνουν κατάθλιψη, να αυτοτραυματίζονται ή να φαντασιώνονται ότι πληγώνουν τον εαυτό τους ή τους άλλους. Ένα σκληρό Υπερεγώ μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να απωθήσουν τους άλλους και μπορεί επίσης να κάνει ένα άτομο να αισθάνεται στάσιμο στη δουλειά ή στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Εν κατακλείδι, το Υπερεγώ αποτελεί μια σημαντική πτυχή της ψυχικής μας δομής και επηρεάζει τη συμπεριφορά, την αυτοεκτίμηση και την προσωπική ανάπτυξη. Είτε χαρακτηρίζεται από απαγορεύσεις και υπερβολική αυστηρότητα. Οι άνθρωποι με αυτό το Υπερεγώ έχουν υψηλά πρότυπα και προσδοκίες για τον εαυτό τους και τους άλλους. Συνήθως είναι επικριτικοί με τον εαυτό τους και αισθάνονται έντονη ενοχή όταν δεν πληρούν τις προσδοκίες τους. Είτε χαρακτηρίζεται από την προσαρμογή του ατόμου στις προσδοκίες του περιβάλλοντος και των άλλων ακόμα κι αν οι ρόλοι σύμφωνα με τους οποίους συμπεριφέρονται δεν ανταποκρίνονται πλήρως στις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες. Είτε χαρακτηρίζεται από υψηλά πρότυπα και αυξημένη αυτοπεποίθηση. Οι άνθρωποι με αυτό το Υπερεγώ έχουν ένα θετικό φίλτρο αυτοκριτικής και προσπαθούν να επιδιώξουν το καλύτερο για τον εαυτό τους. Ωστόσο, όταν το Υπερεγώ πασχίζει για την αριστεία, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα τότε μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος και αίσθημα επιβάρυνσης.
Η κατανόηση της λειτουργίας και των μορφών έκφρασης του Υπερεγώ μπορεί να μας επιτρέψει να γίνουμε πιο ενεργοί παρατηρητές των στοιχείων που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και να αναπτύξουμε μια πιο ισορροπημένη και ευεργετική συνείδηση του εαυτού μας. Μέσω αυτής της διαδικασίας, μπορούμε να εργαστούμε προς την αυτοαποδοχή και την προσωπική ανάπτυξη, δημιουργώντας μια πιο ολοκληρωμένη και ικανοποιητική ζωή.

Σημείωση: Οι παραπάνω περιγραφές αποτελούν μια γενική επισκόπηση και δεν αποτελούν την πλήρη και απόλυτη αναπαράσταση της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ψυχής.
[1] www.britannica.com